کهکشان ها

خوشه های کهکشانی در قرآننویسنده: علیرضا نوجوان 

در کیهان شناسی ساختارهای بزرگتری از کهکشان ها بنام خوشه های کهکشانی طبقه بندی می شوند که معمولا هر خوشه کیهانی شامل تعداد زیادی کهکشان دیگر (بین بیست تا دها هزار کهکشان دیگر) است.[1]مثلا به تازگی خبری منتشر شده که کهکشان راه شیری ما در نزدیکی یک ابرخوشه بنام لانیکا که دارای صدهزار کهکشان دیگر است قرار دارد.[2]

دو تصویر زیر مربوط به خوشه میسه 45 یا خوشه پروین است 

در یکی از آیات قرآن فضا یا محل قرار گرفتن ماه به خوشه تشبیه شده است.

در سوره یاس آیه 36 نوشته شده است :

وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ ﴿۳۹﴾ و براى ماه منزلهایى معین کرده‏ایم تا چون شاخک خشکخوشه خرما برگردد

در آیه بالا کلمه الْعُرْجُونِ که منزل گاه ماه یا فضا به آن تشبیه شده است در عربی به معنی خوشه است.[اینجا]تصویر زیر مربوط به یک درخت با خوشه های خرما است که می توانید شباهت آن با تصویر گرفته شده دانشمندان از فضا را مقایسه بکنید.همچنین دو تصویر خوشه پروین شکلی شبیه قسمت پایینی خوشه های خرما را پدید می آورد.همچنین شکل اول گرفته شده از لانیکا نیز شکل یک خوشه خرما با شاخه ها و میوه های آن را از قسمت رو به رویی یا کناری آن را می دهد.همچنین عبارت شاخک ذکر شده در آیه نیز دقیقا با کیهان شناسی تطابق دارد زیرا هر خوشه کیهانی دارای شاخه های متعددی است که در اولین تصویر مشهود است.

همه این طبقه بندی ها از اجرام آسمانی در قرن اخیر توسط بشر صورت گرفته است در حالی که قرآن محل استقرار ماه(فضا)را در 1400 سال قبل به خوشه تشبیه نموده است.

------------

[1]خوشه کهکشانی از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

[2]کهکشان راه شیری در اطراف یک خوشه کیهانی با صدهزار کهکشان قرار دارد.

نظرات (1)

اشاره قرآن به کهکشان مارپیچی و پیر شدن و مردن ستارگان و بلعیده شدن توسط سیاهچاله

تصویر زیر مربوط به کهکشان مارپیچی ESO 498 - G5  در فاصله 100 میلیون سال نوری از زمین است که توسط هابل ناسا شکار شده است.ستارگان جوان در این کهکشان به رنگ آبی وستارگان پیرتر به رنگ زرد در تصویر دیده می شوند که در مدارهای در حال چرخش هستند.

 کهکشان مارپیچی شامل تعداد زیادی ستاره هستند که بصورت مارپیچی به دور سیاهچاله مرکزی کهکشان در حال چرخش هستند این چرخش تا زمانی که ستاره خود نابود شود یا به درون افق رویداد سیاهچاله سقوط بنماید که در نهایت باعث بلعیده شدن ستاره توسط سیاهچاله یا سیاهچاله مرکزی کهکشان می شود ادامه پیدا خواهد کرد.یک نکته دیگر نیز این است که ستاره های جوان در کیهان همیشه به رنگ آبی دیده می شوند ولی با نزدیک شدن به مرکز کهکشان و با گذشتن عمر آنها کم نورتر شده و به رنگ زرد در می آیند.

در سوره الکتویر آیات 15 و 16 نوشته شده :

فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ ﴿۱۵﴾الْجَوَارِ الْکُنَّسِ ﴿۱۶﴾سوگند به اختران گردان حرکت می‏کنند و از دیده‏ها پنهان می‏شوند.

در این آیه خداوند به همه موارد بالا به نوعی اشاره کرده است مثلا واژه گردان می تواند به چرخش و حرکت ستارگان مربوط باشد یا واژه پنهان شدن می تواند به کم نور شدن مردن در طول زمان یا بلعیده شدن ستارگان توسط سیاهچاله مرکزی کهکشان مربوط باشد.که باعث می شود از دید ما مخفی شوند علاوه بر آن این آیه بر حرکت ستاره ها نیز دلالت دارد.

نظرات (1)

مواد و فضای بین ستاره ای در قرآن

در ستاره شناسی ماده ای بنام ماده ی بین ستاره ای وجود دارد که در فضای بین یک کهکشان وجود دارد و از گازهای یونیزه شده تشکیل شده است.و فضای بین ستاره ای را پر می کند.[1]

ماده بین ستاره ای متشکل از 60 ٪ هیدروژن ، 38 درصد هلیوم و 2 درصد از تمام عناصر دیگر . 99٪ از ماده بین ستاره ای متشکل از گازهای بین ستاره و 1 ٪ از گرد و غبار بین ستاره ای ، که احتمالا ترکیبی از عناصر سنگین در ذرات کوچک از 0،0001 به 0.001 میلیمتر است.

همه عناصر تشکل دهنده زمین و مواد سازنده بدن و سایر جانداران است از مواد بین ستاره ای تشکیل شده است.

در آیات مختلفی از قرآن به وجود چیزی بین آسمانها (کهکشانها) و زمین اشاره شده است:

در سوره الحجر آیه 85 نوشته شده است:

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلاَّ بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ ﴿۸۵﴾و ما آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است جز به حق نیافریده‏ایم و یقینا قیامت فرا خواهد رسید پس به خوبى صرف نظر کن

در سوره طه آیه 6 نوشته شده است:

لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى ﴿۶﴾آنچه در آسمانها و آنچه در زمین و آنچه میان آن دو و آنچه زیر خاک است از آن اوست

در سوره النبیا آیه 16 نوشته شده است:

وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ ﴿۱۶﴾و آسمان و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازیچه نیافریدیم

در همه آیات بالا به آسمانها اشاره شده است و موادی که میان آنها است و همچنین از زمین نیز نامبرده شده است که همه مواد تشکیل دهنده زمین از ستاره ها تشکیل شده است و مواد سازنده همه جانداران دارای هیدروژن است که از عناصر بین ستاره ای است و یا هلیوم که نقش بسیار مهمی در تشکیل در تشکیل حیات و اتمسفر زمین را داراست. به همین خاطر است که خداوند زمین را هم در کنار نام آسمانها در این آیات به کار برده است.در آیه شش طه نیز از خاک نامبرده شده است که می تواند به گرد و غبار موجود در فضا تشبیه شده باشد ک از عناصر اصلی سازنده ستارگان است.

ایرادی که ممکن است به این تفسیر گرفته شود این است که ممکن است منظور از بین ستارگان و سیارات باشد این موضوع نیز می تواند صحیح باشد ولی خداوند از واژه "بین"برای این عناصر استفاده کرده دوما در آیات دیگری از قرآن بطور مستفیم به ستارگان اشاره شده ولی در این آیه نامی از ستارگان برده نشده است.همچنین این آیات می تواند به وجود فضای بین ستاره ای نیز اشاره داشته باشد.

---------------

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Interstellar_medium

نظرات (0)

حرکت و ادغام کهکشان ها در قرآن

همانطور که می دانید کهکشان ها نیز در جهان هستی با سرعت زیادی در حال حرکت هستند و گاهی که دو کهکشان نزدیک به هم می شود نیروی جاذبه آنها سبب کشیده شدن کهکشانها به سمت همدیگر و ادغام آنها با هم می شوند.تصویر مربوط به ادغام دو کهکشان NGC 2207 و IC 2163 با همدیګر است که توسط تلسکوپ ESO گرفته شده است.

دانشمندان می گویند کهکشان آندرومدا کهکشان همسایه ما با سرعتی در حدود ۱۰۰ تا ۱۴۰ کیلومتر در ثانیه در حال نزدیک شدن به کهکشان ماست و در طی چهار تا شش میلیارد سال آینده به کهکشان ما برخورد و با آن ادغام می شود و یک کهکشان بزرگ بیضوی تشکیل می شود.[1] که در نتیجه این ادغام بسیاری از ستاره ها از جمله خورشید ما نابود و ستاره های جدید متولد می شوند.و کره زمین نیز نابود خواهد شد[2].حتی احتمال دارد که یک ستاره یا سیاره بزرگتر نیز به زمین برخورد کرده و آن را نابود سازد.

 در مورد حرکت کهکشان ها در آیه ۵ سوره زمر نوشته شده است:

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَى النَّهَارِ وَیُکَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلَا هُوَ الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ ﴿۵﴾: آسمانها و زمین را به حق آفرید شب را به روز درمى‏پیچد و روز را به شب درمى‏پیچد و آفتاب و ماه را تسخیر کرد هر کدام تا مدتى معین روانند آگاه باش که او همان شکست‏ناپذیر آمرزنده است

اګر منظور قرآن از آسمانها کهکشان ها باشد در ادامه آیه ذکر شده که همه اینها تا مدتی روانند پس می توان استنباط کرد منظور قرآن در این آیه در مورد حرکت آسمانها می تواند کهکشان ها باشد.

و در سوره انبیا آیه 104 نوشته شده است که

در آن روز که آسمان را چون طوماری در هم می پیچیم هماگونه که آفرینش را آغازکردیم آنرا باز می گردانیم. این وعده ای است که بر ماست و قطعا آنرا انجام می دهیم.

این آیه علاوه بر انبساط جهان می تواند بر مساله ادغام کهکشانها بر هم نیز دلالت بنماید زیرا کهکشانها در هنگام ادغام به هم می پیچند و هسته های آنها نیز با هم ادغام می شود و یک هسته بزرگتر به وجود می آورد.تصویر زیر مربوط به کهکشان میسه ۸۳ است که از ادغام و به هم پیچیدن دو کهکشان پدید آمده است.و دانشمندان می گویند در صورت ادغام راه شیری ما و آندرومرا یک کهکشان بیضوی به دست می آید که در این صورت تشبیه آن به طومار کاملا صحیح است.

در سوره حج آیه 65 نیز توصیف زیبایی از برخورد کهکشان ها شده که نشان می دهد منظور قرآن از آسمانها همان کهکشان ها است:

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْضِ وَالْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَیُمْسِکُ السَّمَاء أَن تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِیمٌ ﴿۶۵﴾آیا ندیده‏اى که خدا آنچه را در زمین است به نفع شما رام گردانید و کشتیها در دریا به فرمان او روانند و آسمان را نگاه مى‏دارد تا [مبادا] بر زمین فرو افتد مگر به اذن خودش [باشد] در حقیقت‏خداوند نسبت به مردم سخت رئوف و مهربان است

این آیه علاوه بر سنگهای آسمانی می تواند دلالت قوی بر آسمانها باشد که همان کهکشان ها هستند و در صورت برخورد کهکشانها با کهکشان ما زمین را نابود می کنند.در ادامه آیه نیز اشاره شده است مگر زمانی که خدا بخواهد که کهکشان ها یا اجرام آسمانی با منظومه شمسی یا زمین برخورد کنند.

---------------

[1]سرنوشت زمین بعد از برخورد راه شیری و همسایه اش

[2]ویکی پدیا

نظرات (0)

مدارها در قرآن

تمام اجرامی که در فضا هستند شامل ستارگان و سیارات در مدارهای خاصی در حال حرکت هستند.مثلا زمین در مداری در ۱٫۷ AU یا ۲۵۰،۰۰۰،۰۰۰ km به دور خورشید می چرخد[1] خورشید یکی از بیش از ۱۰۰ میلیارد ستارهٔ کهکشان راه شیری است و مدار آن ۲۵٬۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان فاصله‌دارد.[2]ماه نیز در مداری به دور زمین می چرخد.

مدارها مختص به منظومه شمسی نیستند در تمامی کهکشانها همه ستاره ها به دور سیاهچاله مرکزی کهکشان در مدارهایی حال چرخش هستند و سیارات نیز به دور ستاره های خودشان در حال چرخش هستند.

 در آیات مختلفی از قرآن به موضوع مدارها اشاره شده است :

«لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لَااللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَکُلُّ فِی فَلَکِ یَسْبَحُونَ» [سوره یس (36) آیه40]

نه خورشید را سزد که به ما رسد، و نه شب به روز پیشی جوید و هر کدام در سپهری شناورند.

« وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلُّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ»[ سوره انبیاء(21) آیه 43]

« اوست آن کسی که شب و روز و خورشید و ماه را پدید آورده است. هر کداماز این دو در مداری [معین] شناورند.»

« وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلُّ یَجْرِی لِاَجَلِ مُسَمّیً»[سوره رعد(13)آیه 2]

« و خورشید و ماه را رام گردانید؛ هر کدام برای مدتی معین به سیر خودادامه می‌دهند.»

نکته جالب دیگری که آیه سوره رعد به آن اشاره کرده است مدت معین است دقیقا در زمانی که در کهکشان های بزرگ ستاره ها به سیاهچاله ها نزدیک می شوند توسط سیاهچاله بلعیده می شوند و حرکت آنها متوقف خواهد شد.نکته جالب دیگر نیز که به آنها در آیات سوره یاس و سایر آیات اشاره شده است تفاوت داشتن مدارهای خورشید و ماه با یک دیگر است که در مسیر برعکس هم در حرکت هستند.

استاد محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان

اشتراک در:
«شجریان» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای افراد دیگر با این نام، شجریان (نام خانوادگی) را ببینید.
محمدرضا شجریان
Mohamdreza Shajarian.jpg
محمدرضا شجریان در فرهنگ‌سرای نیاوران، سال ۲۰۰۷
اطلاعات پس‌زمینه
نام اصلی محمدرضا شجریان
نام مستعار سیاوش بیدگانی (تا قبل از دههٔ ۱۳۵۰)
لقب: خسرو آواز ایران
تولد ۱ مهر ۱۳۱۹ مشهد
۲۳ سپتامبر ۱۹۴۰ ‏(۷۵ سال)
ملیت ایران
سبک‌(ها) موسیقی سنتی ایرانی
استاد(ها) عبدالله دوامی
اسماعیل مهرتاش
نورعلی برومند
فرامرز پایور
ساز(ها) سنتور، تنبک
سال‌های فعالیت آواز: ۱۳۴۰ تا کنون
ناشرین دل‌آواز
همکاری(‌های) مشترک رئیس شورای عالی خانهٔ موسیقی ایران[۱]
گروه چاووش
گروه شیدا
گروه عارف
گروه آوا
گروه شهناز (اکنون)
وب‌گاه وب‌گاه رسمی
نوع صوت تِنور
شاگرد(ها) ایرج بسطامی[۲]
شهرام ناظری[۳][۴]
حسام‌الدین سراج
محسن کرامتی
علی جهاندار
قاسم رفعتی
مظفر شفیعی
علت معروف‌شدن نوع صدا و سبک مخصوص به خود
اجرای آوازها و تصانیف ملی میهنی به‌یادماندنی
خواندن دعای ربنا (برگرفته از آیات قرآن)[۵]
آلبوم معروف بیداد
نوا
دستان
راست‌پنجگاه
عشق داند
چشمهٔ نوش
هم‌نوا با بم

اجرای برنامه توسط محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر در جشنوارهٔ موسیقی جشن هنر شیراز سال ۱۳۵۴، اجرای زندهٔ آلبوم راست‌پنجگاه
محمدرضا شجریان (زادهٔ ۱ مهر ۱۳۱۹ مشهد) موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده و خوشنویس اهل ایران است.[۶]
وی از برجسته‌ترین هنرمندان موسیقی سنتی ایرانی است و آلبوم‌های بسیاری را در این زمینه منتشر کرده است. او به دلیل نوع صدا و سبک مخصوص به خود و تصنیف‌های ملی میهنی که اجرا کرده، شناخته می شود.
سایت انجمن آسیا وی را پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی[۷]، روزنامهٔ ونکوور سان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان[۸] و همچنین رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌است.[۹]
محمدرضا شجریان، رئیس کنونی شورای عالی خانه موسیقی ایران،[۱] بنیان‌گذار گروه شهناز[۱۰] و مبدع چند ساز موسیقی[۱۱] می‌باشد. همچنین از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون و مژگان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند. شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته و دعای ربنا معروف‌ترین تلاوت‌های قرآنیِ اوست. خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، شهرام ناظری، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش و پسرش همایون از شاگردان شجریان هستند.

محتویات
زندگی‌نامه و فعالیت هنری ویرایش

محمدرضا شجریان، یکم مهر ۱۳۱۹ در مشهد زاده شد. خواندن را از کودکی با همان لحن کودکانه آغاز کرد. از کودکی، با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت تعلیم پدر، که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد.[۱۲]

دههٔ ۱۳۳۰ ویرایش
در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار، صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانشسرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد.[۱۲]
پس از دریافت دیپلم دانش‌سرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش در آمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.[۱۲]

دههٔ ۱۳۴۰ ویرایش
شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر و یک پسر (همایون) بود.[۱۲]
او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و از سال ۱۳۴۶ در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت نمود. همچنین برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. او از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.[۱۲]

دههٔ ۱۳۵۰ ویرایش
محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به خاطر این که پدرش می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیش‌تر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شود، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی اش را داد.[۱۳][۱۲][۱۴] وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت.[۱۲]

در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد.[۱۲] در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل‌ها با نورعلی خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی کلیهٔ ردیف‌های موسیقی و شیوه‌های تصنیفخوانی را فرا گرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ای، مرکز حفظ و اشاعه موسیقی را به سرپرستی داریوش صفوت بنیان نهاد. در آن زمان شجریان تصنیف داروگ که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود را اجرا کرد.[۱۵] تصنیف داروک از اولین تصنیف‌هایی است که در آن شعر نو به کار گیری شده است.[۱۳] از جمله تصنیف‌های شجریان که به زبان محاوره‌ای می‌باشند، می‌توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاالله خرم) اشاره کرد که در همان دوران اجرا شده است.[۱۶]

محمدرضا شجریان شیوه‌های آوازی قمرالملوک وزیری، اقبال‌السلطان، تاج اصفهانی، میرزا ظلی، ادیب خوانساری، حسین قوامی و غلامحسین بنان را روی صفحات و نوارها به‌دقت دنبال کرد. از سال ۱۳۵۴، تدریس هنرجویان را در رشته آواز در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغاز کرد و در سال ۱۳۵۸ با تعطیلی این رشته کار تدریس خود را پایان داد.

اجرای زندهٔ راست پنجگاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، بسیار مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست‌پنجگاه به ندرت اجرا می‌شد و این دستگاه درحال فراموش شدن بود.[۱۷]

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد.[۱۲] شجریان در اسفندماه سال ۱۳۵۷ شرکت دل‌آواز را بنیان‌گذاری کرد.

محمدرضا شجریان در ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی (مثل رادیو)، به دلیل «پخش آهنگ‌های مبتذل و تشویق به فرهنگ کاباره‌ای» ادامه نداد.[۱۳][۱۲] البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، هوشنگ ابتهاج نیز آن زمان از رادیو پس از واقعه ۱۷ شهریور به نشانه اعتراض خارج شدند. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیش تر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند. در آن زمان، محمدرضا شجریان به همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را برعهده گرفتند که بیش تر محتوای آن‌ها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری، می‌توان به چاووش ۲ اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) می‌شد. خود شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که در آن زمان زیاد انقلابی نبوده (هرچند دولت قبلی را نیز قبول نداشته) اما چون دوستان او (اعضای کانون چاووش) فعالیت انقلابی داشتند او نیز با آن‌ها همکاری کرده.[۱۳] یکی از سرودهای شناخته شده، چاووش ۶ (امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود) می‌باشد که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است و در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شده که یک اجرا با محتوای انقلابی بوده. جمعیت بسیاری در این کنسرت حضور داشتند و تصنیف معروف سپیده (ایران ای سرای امید) که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج و آهنگی از محمدرضا لطفی می‌باشد در همان کنسرت اجرا شده است. البته در آن زمان گروه به فکر ضبط اجرا نبود و ضبط این اثر به صورت اتفاقی توسط کیوان ابتهاج (پسر هوشنگ ابتهاج) اتفاق افتاد.[۱۸][۱۵] او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های چاووش امروزه تصحیح شده‌اند و با تغییر نام توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر شده‌اند. از این آثار چاووش‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده‌اند.

وی در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن که شجریان آن‌ها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این که به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بودند.[۱۳]

دههٔ ۱۳۶۰ ویرایش
در فاصله سال‌های دههٔ شصت، شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا و جان عشاق بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد.[۱۲] از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دههٔ ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. خود محمدرضا شجریان نیز در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که این اثر بیانگر اعتراض آن‌ها به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عمل نشده توسط حکومت بوده است.[۱۳]

پس از سال ۱۳۶۸ به همراه داریوش پیرنیاکان و جمشید عندلیبی، به اجرای کنسرت در آمریکا و اروپا پرداخت. آلبوم‌های پیام نسیم، سرو چمان، یاد ایام و... حاصل این همکاری بود. این گروه در سال بعد، کنسرت‌هایی را برای جمع‌آوری کمک از سرتاسر دنیا به منظور حمایت از زلزله‌زدگان رودبار برگزار کرد. در این کنسرت‌ها تصنیف‌های قدیمی بازخوانی شده و تصنیف‌های جدید عمدتاً توسط خود استاد ساخته شده‌اند. آلبوم‌های دل مجنون و آسمان عشق با همکاری گروه آوا و نیز دلشدگان با آهنگ سازی حسین علیزاده در این سال‌ها منتشر شدند. تمامی قطعات مجموعه دلشدگان، در فیلمی به همین نام به کارگردانی علی حاتمی به کارگیری شدند.

دههٔ ۱۳۷۰ ویرایش
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همکاری داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، کنسرت‌هایی را در تور اروپا و آمریکا برگزار کرد که آلبوم‌های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها می‌باشند.

محمدرضا شجریان پس از طلاق از فرخنده گل‌افشان، درحدود ۵۳ سالگی و در سال ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری آشنا شد و با وی ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم او پسری به‌نام رایان است که در سال ۱۳۷۶ در کانادا متولد شده است.

در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد. شجریان مدتی بعد آلبوم‌های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا که حاصل همکاری خودش با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ می‌باشند را منتشر کرد. آلبوم قاصدک که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با کیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ بود و این اثر اولین آلبوم منتشر شده از همکاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود. یاد ایام در سال ۱۳۷۴ انتشار یافت. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همکاری گروه آوا منتشر شد. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌های معمای هستی با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم شب، سکوت، کویر را با آهنگ‌سازی کیهان کلهر منتشر کرد که بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته است. محمدرضا شجریان کمی بعد نیز یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند.

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد.[۱۹][۱۲]

شجریان با همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد و از سال ۱۳۷۹، همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری زمستان است بود که در سال ۱۳۷۹ به صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان‌ثالث اجرا شده است.

دههٔ ۱۳۸۰ ویرایش

محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان در کنسرت لندن
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی‌تو بسر نمی‌شود و فریاد را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند.[۲۰] این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام هم‌نوا با بم شناخته می‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژهٔ باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد.[۲۱][۲۲] شجریان، علیزاده، کلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر بود و پس از آن دیگر این چهارنفر با یکدیگر همکاری نکردند. از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد. در این دوران، دو اثر به نام‌های غوغای عشق‌بازان (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد.[۲۳] در همین سال مادر شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند.[۲۴] شجریان اکنون به همراه پسرش همایون شجریان به ترویج و اشاعهٔ موسیقی اصیل و سنتی ایرانی می‌پردازد. پس از برگزاری کنسرت شجریان در ونکوور کانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی کرد.[۲۵]

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازندهٔ نامی تار)، گروه شهناز نامید.[۲۶][۱۰] از جمله اعضای این گروه می‌توان به مژگان شجریان (دختر او) و مجید درخشانی (نوازنده تار و سه تار) اشاره کرد. از آن زمان به بعد، محمدرضا شجریان با این گروه فعالیت داشته است. یکی از ویژگی‌های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است که برخی از آن‌ها ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را مناسب جایگزین با سازهای غربی همچون ویولون می‌کند.[۱۱]

پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. وی گفت: «سرودهایی که خوانده به‌ویژه سرود ایران، ای سرای امید متعلق به سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ بوده و هیچ ارتباطی با شرایط کنونی ندارد». وی اعلام کرد سازمان صدا و سیما هیچ نقشی در تهیه این آثار نداشته و به حکم قانون و شرع از این سازمان خواسته صدا و آثار او را در هیچ‌یک از واحدهای رادیو و تلویزیون پخش نکند.[۲۷] وی در گفتگو با بی‌بی‌سی گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی نژاد، خس و خاشاک به حرکت در آمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود».[۱۳] در همین دوران شجریان تک‌آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ‌سازی خودش و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر کرد.[۲۸][۲۹] پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد.[۵]

در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر کنسرتی در لندن می‌باشد که به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شد. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز)، این دو کنسرت را از موفق‌ترین کنسرت‌های این گروه می‌داند که در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته‌اند.[۳۰]

آلبوم‌های بی‌تو بسر نمی‌شود، فریاد، هم‌نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق‌بازان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دههٔ ۱۳۸۰ توسط شرکت دل آواز منتشر شدند.

دههٔ ۱۳۹۰ ویرایش
محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌خوان و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران که مربوط به همکاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر کرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم رنگ‌های تعالی می‌باشد. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلکه بر روی اینترنت پخش شده‌است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ یک بار دیگر به‌همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار کرد.[۳۱]

در سال ۱۳۹۴ حسین نوش‌آبادی اعلام کرد که محمدرضا شجریان برای برگزاری کنسرت، ممنوعیت قانونی دارد.[۳۲][۳۳] شجریان در هفتم شهریور ۱۳۹۴ به‌علت عوارض ناشی از سرماخوردگی، در بیمارستان کسری بستری شد.[۳۴]

محمدرضا شجریان در پیام ویدیویی برای تبریک نوروز ۱۳۹۵ با چهره‌ای متفاوت و موهای بسیار کوتاه حاضر شد. برخی سایت‌ها از ابتلای او به سرطان کلیه خبر دادند.[۳۵]

خود من هم با یک میهمان ۱۵ ساله‌ای سال‌هاست که آشنا هستم و دوست شدیم با همدیگر و الآن هم من به خاطر همان اینجا ایستاده‌ام و طبق دستور ایشان موهای سرم را هم کوتاه کردم و بچهٔ حرف‌گوش‌کنی شدم و چند وقت دیگر هم در این‌جا هستم، چون آرامش خوبی دارم و خیلی راحتم این‌جا، برای این‌که با این میهمان بتوانیم به تفاهم برسیم ان‌شاءالله. به تفاهم که رسیدیم، راه می‌افتم می‌آیم به سراغ شما هم‌میهنان عزیزم و کارهای هنری‌ام را دنبال خواهم کرد.

— محمدرضا شجریان در پیام نوروزی ۱۳۹۵، پیام ویدئویی استاد شجریان. یوتیوب، ۱۳۹۵. بازبینی‌شده در ۰۱-۰۱-۱۳۹۵.
کنسرت‌ها ویرایش

فهرست برخی از کنسرت‌های معروف با حضور محمدرضا شجریان:

۱۳۹۳ - تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در کشورهای مختلف با عنوان سرگشتگان عشق[۳۱][۳۶][۳۷]
۱۳۹۲ - اجرای رنگ‌های تعالی به همراه برادران پورناظری
۱۳۸۹ - تور بزرگ کنسرت به همراه گروه شهناز در آمریکا، استرالیا، ترکیه، انگلیس و... که از میان آن‌ها کنسرت در دبی، سالن شیخ راشد (فوریه ۲۰۱۱) توسط شرکت دل آواز به بازار آمده است و کنسرت در لندن به صورت رسمی توسط بی‌بی‌سی پخش شده است.
۱۳۸۷ - کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش خوان): اجرای زنده آلبوم‌های رندان مست و مرغ خوش خوان در تهران (پاییز ۱۳۸۷) به همراه گروه شهناز، این کنسرت مدتی بعد از انتشار آلبوم‌های استودیویی اش به صورت تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمد.
۱۳۸۶ - کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، شامل دو بخش به نام‌های سخن عشق و غوغای عشق‌بازان، اجرا به همراه گروه آوا، انتشار توسط شرکت دل آواز در سال ۱۳۸7[۲۳]
۱۳۸۴ - اجرای زنده آلبوم‌های ساز خاموش و سرود مهر در تهران (پاییز ۱۳۸۴) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
۱۳۸۲ - کنسرت هم‌نوا با بم، اجرا در تهران جهت کمک به زلزله‌زدگان بم و همدلی و هم‌دردی با مردم شهر بم، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر، این کنسرت در قالب آلبوم تصویری توسط شرکت دل آواز به بازار آمده است.
۱۳۸۱ - اجرای زندهٔ آلبوم فریاد در لس آنجلس (پاییز ۱۳۸۱) به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر
۱۳۷۹ - اجراهای زندهٔ آلبوم زمستان است بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث، به همراه همایون شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر در اروپا، آمریکا و کانادا (زمستان ۱۳۷۹)، اجرای کالفرنیا در آلبوم صوتی زمستان است منتشر شده است.
۱۳۷۷ - اجرای ارکستر ملی ایران با نود و سه نوازنده به رهبری فرهاد فخرالدینی و آواز محمدرضا شجریان در باغ موزه چهلستون در تیرماه سال ۱۳۷۷ با حضور حسن کسایی، شاه زیدی و فریدون مشیری و علی تجویدی به عنوان مهمانان افتخاری.
۱۳۷۳ - آلبوم قاصدک به همراه پرویز مشکاتیان و همایون شجریان، آخرین همکاری شجریان و مشکاتیان، این آلبوم هرگز به صورت رسمی و با کیفیت مناسب ارائه نشد.
۱۳۷۱ - اجرای زندهٔ آلبوم یاد ایام در آمریکا به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و همایون شجریان، اولین اثر با حضور همایون شجریان، این اثر در آلبوم صوتی یاد ایام به بازار آمده است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته است.
۱۳۷۰ - اجرای زندهٔ آلبوم پیام نسیم در سوئیس به همراه داریوش پیرنیاکان، جمشید عندلیبی و مرتضی اعیان، آهنگ سازی تمامی قطعات را نیز خود محمدرضا شجریان بر عهده داشته است، این اثر در آلبوم صوتی پیام به بازار آمده است و فیلم آن در فضای اینترنت انتشار یافته است.
۱۳۵۶ - اجرای زندهٔ آلبوم چهره به چهره در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۶) به همراه گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ سازی محمدرضا لطفی، این اثر در آلبوم صوتی چهره به چهره انتشار یافته است.
۱۳۵۴ - اجرای زندهٔ آلبوم راست پنجگاه در حافظیه شیراز (جشن هنر سال ۱۳۵۴) به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر، از اولین و از مهم‌ترین کنسرت‌های باحضور شجریان، این اثر در آلبوم صوتی راست پنجگاه انتشار یافته است و فیلم آن نیز در همان زمان توسط تلویزیون پخش شده است.
سایر فعالیت‌ها ویرایش

خوشنویسی ویرایش
محمدرضا شجریان علاوه بر آوازخوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی دارد. او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت.[۱۲] او در حال حاضر دارای درجه ممتاز در خط نستعلیق می‌باشد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش‌نویسان معاصر به نمایش گذاشت.[۳۸]

تلاوت قرآن ویرایش
نوشتار اصلی: به یاد پدر
محمدرضا شجریان اولین بار نزد پدرش (حاج مهدی شجریان) که خود از قاریان مشهد بود، قرائت قرآن را فرا گرفت.[۱۲] او برای اولین بار در ۱۲ سالگی به تلاوت قرآن در رادیو مشهد پرداخت. محمدرضا شجریان تا قبل از سال ۱۳۴۶ که به تهران مهاجرت کرد، به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می‌خواند. پدر او با آواز خواندن پسرش موافق نبود و محمدرضا شجریان به همین دلیل تا چهار سال در رادیو تهران با نام «سیاوش بیدگانی» آواز خواند.[۱۴] محمدرضا شجریان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که پدر او می‌خواست خانوادهٔ آن‌ها (شجریان) بیش تر با چهرهٔ مذهبی شناخته شود و محمدرضا شجریان برای این که پدرش را ناراحت نکند از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرد تا این که مهدی شجریان با احمد عبادی، نوازندهٔ نامی سه‌تار ملاقات کرد و پس از این ملاقات، رضایت داد تا پسرش با نام اصلی آواز بخواند.[۱۳][۱۴] پس از آن محمدرضا شجریان در کنار آوازخوانی، قرائت قرآن را نیز ادامه داد. وی در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد.[۱۲] همچنین در مسابقات جهانی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی که قاری ایرانی قادر به شرکت در مسابقه نبوده، محمدرضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، به‌عنوان نماینده ایران در مسابقه شرکت می‌کند و رتبه دوم جهان را به دست می‌آورد.[۳۹][۴۰]

در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات (که تمامی آنها با واژهٔ «ربنا» شروع می‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند و به نام دعای ربنای شجریان معروف شدند. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) باصدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند.[۵] محمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی کرده و حتی هنگامی که صدا و سیما را از پخش آثار منع کرد، پخش دعای ربنا را به عنوان یک مورد استثناء منع نکرد.[۲۹]

یک مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر وجود دارد که در قالب ۲ سی‌دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت‌های محمدرضا شجریان بین سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از وفات پدرش، حاج مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر کرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه کرد.

او در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که هنگامی که در زمینهٔ آواز آلبوم‌هایی را منتشر می‌کرد، پدرش سفارش‌های زیادی به او می‌کرده که در کنار آواز چند مجموعه قرائت قرآن نیز منتشر کند اما او به خاطر پیشگیری از سوءتفاهم‌ها این کار را نمی‌کرده؛ اما پس از وفات پدرش به این فکر بوده که باید به حرف او عمل می‌کرده و برای همین برخی از تلاوت‌هایش را در مجموعهٔ به یاد پدر منتشر می‌کند.[۱۳]

همچنین فیلمی از قرائت قرآن محمدرضا شجریان در مراسم پدرش بر روی فضای مجازی منتشر شده است که در آن بخشی از سورهٔ الرحمن را تلاوت می‌کند. البته این فیلم ناقص بوده و کامل آن منتشر نشده است و تنها فیلمی است که مربوط به قرائت قرآن محمدرضا شجریان در دسترس می‌باشد.[۴۱]

سازهای ابداعی ویرایش
نوشتار اصلی: نمایشگاه سازهای ابداعی محمدرضا شجریان ۱۳۹۰
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاه در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی در آورد.[۴۲] برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو و...[۱۱]

نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان ۱۳۹۰ نمایشگاهی از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان می‌باشد که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهارخانه هنرمندان افتتاح گردید.[۴۳]

این سازها در کنسرت‌های محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یا برادران پورناظری استفاده می‌شوند. مرغ خوش خوان، کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و رنگ‌های تعالی از جمله آثاری هستند که در آن‌ها بخشی از سازهای ابداعی استفاده شده‌اند.

پروژه باغ هنر بم ویرایش
بعد از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ محمدرضا شجریان برای حمایت و همدردی با مردم زلزله‌زده بم در تهران چند نوبت به اجرای کنسرت هم‌نوا با بم پرداخت، او عواید کنسرت‌ها و فروش لوح‌های فشرده آن را به کمکی برای ایجاد باغ هنر بم که پایه‌گذار آن بود اختصاص داد، روند تکمیل پروژه باغ به کندی پیش رفت و با سنگ‌اندازی برخی مسوولین شجریان از ادامه این کار دلسرد و از این کار کنار کشید، او در نامه‌ای به رئیس شورای شهر وقت در سال ۱۳۸۸ نوشت: ماه‌ها است که توان ما به جای پیشبرد پروژه، به رفع حاشیه‌ها و مشکلات برخاسته از آن معطوف شده است. من دیگر توان مقابله با این همه موانع و دشواری‌های ناروای ایجاد شده را ندارم و از آن جایی که ابتدا با شورای محترم شهر بم طرف بودیم، اکنون نیز رسماً این پروژه را به همان شورا تحویل می‌دهیم."
مشخصات پروژه باغ هنر بم: در جنوب غربی شهر بم با ۷ هزار مترمربع زیربنا با در نظر گرفتن سازه‌هایی مانند مدرسه موسیقی، گالری‌ها، کتاب‌خانه هنری، واحدهای تجاری و فرهنگی و سالن اجتماعات.
به گفته مجریان پروژه باغ هنر بم، سعی شده است در طراحی، از مفاهیم معماری اصیل و بومی ایرانی با تأکید بر ملاحظات اقلیمی و منطقه‌ای استفاده شود. اجرای این پروژه پس از زلزله شهر بم در سال ۱۳۸۲ آغاز و ایجاد فضایی فرهنگی و هنری در بم در کنار تقویت و ایجاد روحیه‌ای تازه در بین ساکنان بم، هدف اصلی اجرای آن اعلام شده بود.
مردم نیز برای ساخت و پیشرفت پروژه کمک‌هایی مالی کردند.[۲۲]

با انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و انتخاب مجدد شوراهای شهر فضای پیشین جای خود را به آرامش نسبی داد. رئیس شورای شهرستان بم دربارهٔ پروژه باغ هنر بم می‌گوید: این پروژه را محمدرضا شجریان بعد از زلزله شهرستان بم برای کمک به مردم آسیب دیده شروع کرد حالا امیدواریم بعد از تغییر مدیریت شورای شهر بار دیگر همراهی وی را با پروژه‌ای که خود سنگ‌های اولش را گذاشت شاهد باشیم.[۲۱]

قدردانی و جوایز ویرایش

جوایز یونسکو و گرمی ویرایش
در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو[۱۹][۱۲] و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی که برای شناساندن فرهنگ و هنر کشورش می‌کوشد اهدا می‌شود. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح‌علی‌خان خواننده قوالی از پاکستان دریافت کرده بود. محمدرضا شجریان در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را از سازمان یونسکو دریافت کردند. محمدرضا شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم‌های فریاد[۲۰] و بی تو به سر نمی‌شود، نامزد جایزه گرمی شد. جایزه گرمی معتبرترین جایزه موسیقی در آمریکا می‌باشد. هرساله ۵ کاست از بخش موسیقی کلاسیک برای نامزدی این جایزه معرفی می‌گردند.

نشان شوالیه ویرایش
نشان شوالیهٔ ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳ (۲۳ ژوئن ۲۰۱۴) در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد و نامش در رتبه کسانی که این نشان را از دولت فرانسه دریافت کرده؛ ثبت شد.[۴۴][۴۵]

در این آیین؛ کنار شجریان چهره‌هایی فرهنگی چون محمود دولت‌آبادی، جواد مجابی، محمد سریر، حمیدرضا نوربخش، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، سیمین بهبهانی و شاهرخ تویسرکانی حضور داشتند. تاکنون از ایران محمود حسابی (بنیانگذار فیزیک و مهندسی نوین در ایران)، عباس کیارستمی (کارگردان مطرح سینما)، پری صابری (کارگردان تئاتر)، جلال ستاری (اسطوره‌شناس)، محمدعلی سپانلو (شاعر)، لیلا حاتمی (بازیگر سینما)، شهرام ناظری (دیگر خواننده مطرح موسیقی ایران) و محمود دولت‌آبادی[۴۶] (نویسنده مطرح) این نشان را دریافت کرده‌اند.

محمدرضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگانی هستند که تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند.[۴۴]

جایزه بیتا ویرایش
از محمدرضا شجریان به عنوان استاد آواز ایرانی در مراسم متعددی اجلال شده‌است از جمله در جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریکا برگزار شد که طی آن جایزه بیتا به دست بنیان‌گذار آن بیتا دریاباری که همسر سابق امید کردستانی یکی از مدیران ارشد شرکت گوگل است به محمدرضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.[۴۷]

در این مراسم جایزه «بیتا» به محمدرضا شجریان که طی سالیان متمادی کنسرت‌های زیادی را در داخل ایران و کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا برگزار کرده‌است به دلیل تلاش فراوانش برای حفظ و ترویج موسیقی ایران اهدا شد.

در این مراسم محمدرضا شجریان پس از دریافت جایزه پشت تریبون قرار گرفت و ضمن تشکر از دانشگاه استنفورد و بیتا دریاباری به سوالات جمع حاضر در سالن که بیشتر ایرانی بودند پاسخ داد.

جایزه بیتا را بخش مطالعات ایرانی دانشگاه استنفورد بنیان نهاده است و در نخستین سال، سیمین بهبهانی نویسنده و غزل‌سرای معاصر ایرانی این جایزه را دریافت کرده بود. از دیگر مشاهیری که جایزه بیتا به ایشان رسیده می‌توان هوشنگ سیحون و بهرام بیضایی و احسان یارشاطر را نام برد.

محتوای کاری ویرایش

بیش تر آوازها و تصنیف‌های اجرا شده توسط محمدرضا شجریان گزیده‌ای بوده از سروده‌های شاعران بزرگ ایران چون سعدی، حافظ، مولوی، باباطاهر، خیام، عطار و برخی تصنیف‌های قدیمی با مضامین عاشقانه و اجتماعی. وی همچنین، در برخی کنسرت‌ها و کارهای جدیدتر خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی کدکنی، مهدی اخوان‌ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده کرده‌است. از جمله کارهای مشترک او گزیده‌ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌خوانی احمد شاملو. همچنین، وی تعدادی از دعاهای قرآنی را در اثر مشهور به دعای ربّنا خوانده‌است که در هنگام افطارهای ماه رمضان از صدا و سیمای ایران پخش می‌شد. همچنین بعد از درگذشت پدرش که از اساتید و قاریان مشهور قرآن در مشهد بود برخی از تلاوت‌های قرآن خود را با عنوان به یاد پدر در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) منتشر کرد.[۱۳][۱۴]

شاگردان سرشناس ویرایش

محمدرضا شجریان در زمینهٔ آواز شاگردان بسیاری را تعلیم داده‌است که برخی از معروف‌ترین آن‌ها عبارت اند از:[۴۸][۴۹]

شهرام ناظری[۳][۴]
حسام‌الدین سراج
مظفر شفیعی
قاسم رفعتی
همایون شجریان
ایرج بسطامی[۲]
علی رستمیان
محسن کرامتی
علی جهاندار
حمیدرضا نوربخش
سینا سرلک[۵۰]
آثار ویرایش

برای مشاهدهٔ اطلاعات کامل آثار مثل آهنگ‌سازان آلبوم‌ها، آثار محمدرضا شجریان را ببینید.
آلبوم‌های موسیقی منتشرشده ویرایش
برخی آلبوم‌های زیر، آثار مشترکی بین محمدرضا شجریان با شهرام ناظری یا همایون شجریان می‌باشند. در بین این آثار آهنگ‌سازانی چون محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده و فرامرز پایور حضور دارند.

چهره به چهره
گلبانگ شجریان
چاووش ۱ (به یاد عارف)
چاووش ۲
چاووش ۳
چاووش ۶ (سپیده)
چاووش ۷
چاووش ۹ (جان جان)
راز دل (خون جوانان وطن)
خلوت‌گزیده
انتظار دل
پیوند مهر
آستان جانان
سرّ عشق (ماهور)
نوا (مرکب‌خوانی)
دود عود
دستان
ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ
پیام نسیم
دل مجنون
سرو چمان
آسمان عشق
دلشدگان
دیلمان
رباعیات خیام
چشمۀ نوش
بهاریه
یاد ایام
جان عشاق
گنبد مینا
پیغام اهل دل (همایون‌مثنوی)
در خیال
رسوای دل
عشق داند
شب وصل
معمای هستی
شب، سکوت، کویر
آهنگ وفا
آرام جان
بوی باران
زمستان است
بی تو به‌سر نمی‌شود
فریاد
هم‌نوا با بم
جام تهی
ساز خاموش
سرود مِهر
غوغای عشق‌بازان
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا
آه باران
زبان آتش
رندان مست
مرغ خوش‌خوان
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی
کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش‌خوان)
رنگ‌های تعالی
خوانندۀ تیتراژ فیلم ویرایش
دلشدگان (۱۳۷۰)
ابجد (۱۳۸۱)
زمستان است (۱۳۸۴)
در زمینهٔ تلاوت ویرایش
۱۳۷۸ - مجموعه تلاوت قرآن که پس از فوت پدرشان با نام به یاد پدر در دو سی دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) به بازار آمد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌های سوره‌های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل می‌باشد و البته شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا (که در سال ۱۳۵۸ اجرا شده بود) را نیز اضافه کرد.
آثار بدون انتشار رسمی (خصوصی) ویرایش
آثار زیر در فهرست آثار خصوصی محمدرضا شجریان با هنرمندان مختلف قرار دارند و اطلاعات کامل یا دقیقی از بسیاری از این‌ها در دسترس نیست. البته آثار خصوصی محمدرضا شجریان بسیارند اما در زیر تنها نام آثاری که در دست مردم قرار دارند می‌آید.

خزان
آذرستون
در سوگ بنان[۲۹]
قاصدک
شب سیاه
طلوع محمد
فهرست آثار خصوصی محمدرضا شجریان ویرایش
[۵۱]

با بابایی - باده لعل - ۶ دی ۷۳
با بدیعی - آتشی که نمیرد
با بدیعی - دل حزین
با بدیعی - دل سوخته
با بدیعی - همدم دل
با بدیعی - بیابان عشق - ۳۱ مرداد ۶۵
با بدیعی - راه خیال - ۲ شهریور ۶۵
با بدیعی - چشمه خورشید - ۴ شهریور ۶۵
با بدیعی - صبح مشتاقان - ۷ شهریور ۶۵
با بدیعی - مرغ سخندان - ۸ شهریور ۶۵
با بدیعی - آتش سودا - ۹ شهریور ۶۵
با بدیعی - گنج شایگان - ۲۷ شهریور ۶۵
با بدیعی - چشم سیه
با بدیعی - مهر رخ
با بدیعی - میخانه و غم
با بدیعی - نگار سرمست
با بدیعی - راه خرابات
با بدیعی و جهانگیر ملک - مویه‌های غریبانه - ۱۷ تیر ۶۵
با بهاری - حریم یار
با بیگجه‌خانی - عروسی نسرین شجریان - ۱۷ فروردین ۶۵
با درخشانی - آفتاب خوبان - ۱۵ فروردین ۶۷
با درخشانی - عهد شباب - ۲۲ تیر ۶۸
با درخشانی - اهل کام و ناز
با درخشانی - اشک غماز
با درخشانی - بانگ نای و نی
با درخشانی - گرد و باد - ۲۵ مرداد ۶۸
با درخشانی - غم عشق
با درخشانی - کوی عشق - ۲۵ مرداد ۶۸
با درخشانی - کوی خرابات
با درخشانی - مهجوری عشاق
با درخشانی - مأمن وفا - ۹ دی ۶۸
با درخشانی - می صاف - ۲۶ مرداد ۶۸
با درخشانی - روز وصل
با درخشانی - سرگشته
با درخشانی - شکر و شکایت - ۳۱ مرداد ۶۸
با درخشانی و عندلیبی - کوی میکده
با درخشانی و عندلیبی - نسیم صبح - ۱۸ فروردین ۶۷
با درخشانی و عندلیبی - نسیم صبح - ۲ فروردین ۶۷
با درخشانی و محبی - شراب عشق
دوبیتی‌خوانی
با دکتر فخر - ای پیک پی‌خجسته
با دکتر جهانبگلو - اسرار خانقه - ۱۶ مهر ۶۲
با دکتر جهانبگلو - شهید عشق - ۱۱ مهر ۶۲
با عبادی - اشک لرزان
با عبادی و خرم و معینی - گلستان چشم - ۱۲ بهمن
با عبادی، خوانساری و کسایی - درگذشت همسر عبادی
با عبادی، ناهید، معروفی، شریف، خرم و افتتاح - خسرو خوبان
با عبادی، ناهید، شریف، یاحقی و محجوبی - کوی باده فروشان
با افتخاری - گل رخسار
با قیطانچیان - هم‌آوایی
با هابیل علی‌اف و تجویدی - ره عشق
با حمید طاهرزاده - کرشمهٔ حسن
با جهانشاه برومند، احتشامی، صنعتی و همایون - رموز مستی
با کسایی - آبگینه
*با کسایی خانه موسوی - آیینه مهرآیین - تولد شجریان ۱ مهر ۵۸
با کسایی - بهار عمر
با کسایی - غوغای دل

با کسایی و سه‌تار - حکایت آینه - منزل شاطر رمضون
با کسایی - مهربانی جانان
با کسایی - سالگرد ادیب خوانساری - ۶ فروردین ۶۴
با کسایی - سنگ زیرین
با کسایی - شمع بالین
با کسایی - طریق کام‌بخشی
با کسایی و مشکاتیان - اسیران قفس - مهرماه
با کسایی و شهناز و ‌فرهنگ‌فر - خرمن عمر - ۲۳ اردیبهشت ۶۳
خاکسپاری نورعلی برومند
کنج عافیت
با لطفی - داغ دل
با لطفی - دیر مغان
با لطفی - گنبد افلاک
با لطفی جام عدل
با لطفی - زخم نهان
با مهستی - آتش شوق
با مارتا مانی زاده - اشتیاق
با مشکاتیان - بخت جوان
با مشکاتیان - خیال تو
با مشکاتیان - ندای میخانه - ۱۱ آذر ۶۱
با مشکاتیان - رنج خمار - ۴ فروردین ۶۳
با مشکاتیان - سرو روان
با مشکاتیان - سایه‌ی بید - ۸و۹ آذر ۶۳
با مشکاتیان و مشرف‌زاده - سایهٔ شرف - ۱۲ آذر ۶۳
با مشکاتیان - شوریدگان
با مشکاتیان - یار دلنواز - ۲۴ اردیبهشت ۶۱
با مشکاتیان و جمشید محبی - آب حیات، ۴ مهر ۶۳، تولد فرزانه
با مشکاتیان و موسوی - اهل کرم
با مشکاتیان و موسوی - درخت دوستی
با مشکاتیان و موسوی - فروغ رخ ساقی
با مشکاتیان و موسوی - ارباب حاجت - تولد همایون و مژگان - ۳۱ اردیبهشت ۶۱
با مشکاتیان و موسوی - میخانه و می
با مشکاتیان و موسوی - نفسی با تو (دولت وصل)
با مشکاتیان و موسوی - امید مراد - ۱۲ فروردین ۶۰
با مشکاتیان و موسوی - سرو آزاد
با مشکاتیان و موسوی و دکتر رسته - خراب غم - ۱۸ شهریور ۶۰
با مشکاتیان و موسوی و فرهنگ‌فر - تولد شجریان - ۱ مهر ۵۹
با مشکاتیان و موسوی و فخر و فرهودی - شور عاشقی - ۴ آذر ۶۱
با مشکاتیان و ناظری - شب سیاه
با موسوی - ایام غم
با موسوی - آذرستون - ۱۹ شهریور ۵۹
با موسوی - درد عشق
با موسوی - دل عاشق
با موسوی - دیده مشتاق - ۳ اسفند ۵۹
با موسوی - گلشن قدس - ۲۱ اردیبهشت ۵۹
با موسوی - جام جم
با موسوی - محرم دل - ۶۱
با موسوی - مذهب رندان
با موسوی - اجرای پیوستهٔ آوازهای آلبوم نوا مرکب‌خوانی
با موسوی - رند عافیت‌سوز
با موسوی - یار پریچهره - به یاد استاد بنان
با موسوی - زندان فراق
با موسوی و بدیعی - سرخوشان مست
با موسوی و بدیعی - شیرین‌دهنان
با موسوی و بهمن بوستان - گوهر هستی - ۲۸ اردیبهشت ۵۸
با موسوی و دادبه - برق غیرت - ۱۶ آذر ۵۸
با موسوی و دادبه - در سوگ فرزند دادبه (سوگ بنان)
با موسوی و عبادی - نرگس مست - ۲۸ مرداد ۶۰
با موسوی و عبادی و دادبه - غرور گل - ۷ دی ۶۱
با موسوی و لطفی - صبوحی‌زدگان
با موسوی و فرهنگ شریف - کنج قناعت
با موسوی و فرهنگ شریف - مرغ همایون
با موسوی و یاحقی - سیبِ زنخدان
با موسوی و ذوالفنون - آتش درون
با موسوی و ذوالفنون - دُردنوش - ۱۳ تیر ۵۸
با موسوی و ذوالفنون - مخالفت - ۳۰ دی ۵۷
با موسوی، کسایی، شاهزیدی و رضا کسایی - مسند خورشید - ۱ آذر ۵۸
با موسوی، شهناز، پازوکی و ساغری - خوشه‌چین - ۱۲ دی ۶۱
با موسوی، یاحقی، شریف و عبادی - بزم خراباتیان
با موسوی، یاحقی و اکبری - ساغر می
با موسوی، یاحقی و شریف - عالم پریشان
با حسین عمومی - خرقهٔ آلوده - ۱۹ شهریور ۶۵
با حسین عمومی و قوی‌حلم - دلخسته - ۱۸ شهریور ۶۵
با عثمان محمدپرست
با رامین ذوالفنون - خنده می
با سعید روحانی - حاجت رندان
با سنتورنوازی شجریان
با شهناز و محبی - نسیم سحر - ۶۲
با شهناز و پایور - حسن عشق
با شهناز، کسایی و تاج - طایر قدس - ۲۰ بهمن ۵۵
با شهریار صالح و مرتضی اعیان - غم هجران
با شاپور نیاکان - همنشین دل - ۲۰ بهمن ۶۱
با شاپور نیاکان - نگار شهر
با فرهنگ شریف و جهانگیر ملک - مرید خرابات - ۱۲ اسفند ۶۲
با تجویدی - مراسم فرهنگ‌فر
با یاحقی - فراق
با یاحقی و جولایی - شمع مزار - ۲۶ تیر ۵۸
* با یاحقی و پایور - شب هجران
با ذوالفنون، هفتم برومند - دوش بی روی تو
با ذوالفنون - روز هجران - ۱۱ اسفند ۵۷
فیلم کنسرت‌های چهره به چهره (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۶)، پیام نسیم، یاد ایام، قاصدک، کنسرت به همراه ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی (باغ‌موزه چهلستون، تیرماه ۱۳۷۷)، زمستان است، فریاد، کنسرت پاییز ۱۳۸۴ (ساز خاموش و سرود مهر). البته فیلم کنسرت‌های راست‌پنجگاه (جشن هنر شیراز، سال ۱۳۵۴) و کنسرت به همراه گروه شهناز در لندن نیز با وجود این که توسط تلویزیون پخش شده‌اند اما توسط هیچ ناشری به بازار نیامده‌اند.
برنامه‌های اجرا شده در رادیو ویرایش
محمدرضا شجریان در بیش‌تر اجراهای رادیویی خود به علت عدم رضایت پدرش از نام مستعار «سیاوش بیدگانی» استفاده کرده است.[۱۳] شجریان برنامه‌های متعددی در برنامه‌های گل‌ها، گل‌های رنگارنگ، گل‌های تازه، گلچین هفته، برگ سبز، یک شاخه گل و برنامهٔ موسیقی ایرانی اجرا کرده است.[۵۲][۵۳]

آتیلا پسیانی

زندگینامه: آتیلا پسیانی
آتیلا پسیانی در سال 1336 در تهران چشم به جهان گشود
وی در خانواده‌ای هنرمند بزرگ شد. مادرش مرحوم جمیله شیخی بازیگر سینما و تلویزیون بود.
پسیانی سال ۱۳۶۱ از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته کارگردانی و بازیگری تئاتر با مدرک لیسانس فارغ‌التحصیل شد.
وی در ابتدا با نقش‌آفرینی در مجموعه تلویزیونی محله بروبیا ظاهر شد و در سال 1362 با بازی در فیلم مرگ سفید وارد سینما شد.
پسیانی ازجمله بازیگران پرکار سینما به‌شمار می‌آید، به طوری که تا سال 1372 تقریبا سالی یک فیلم بازی کرد و از آن سال به بعد او با بازی‌های ماندگارش در فیلم‌های روز شیطان، دوزن، نسل سوخته، آب و آتش در لیست بازیگران توانای سینمای ایران قرار گرفت.
در کارنامه فعالیت هنری آتیلا پسیانی علاوه بر بازیگری در تئاتر، تلویزیون و سینما، تجربه کارگردانی، دستیاری کارگردان، برنامه ریز، بازیگردان، انتخاب بازیگر و دستیاری صحنه و لباس به چشم می‌خورد.
برخی از آثار سینمایی آتیلا پسیانی :
    سوت پایان (۱۳۸۹)
    نقطه بی بازگشت (سایه) (۱۳۸۸)
    پاداش (۱۳۸۷)
    دوزخ، برزخ، بهشت (۱۳۸۷)آتیلا پسیانی
    سفر مرگ (۱۳۸۷)
    صداها (۱۳۸۷)
    فرزند صبح (۱۳۸۷)
    موش (۱۳۸۷)
    یک وجب از آسمان (۱۳۸۷)
    سه زن ( ۱۳۸۵)
    حس پنهان ( ۱۳۸۵)
    سایه ( ۱۳۸۵)
    فرزند صبح ( ۱۳۸۵)
    آتش‌بس ( ۱۳۸۴)
    چه کسی امیر را کشت؟ ( ۱۳۸۴)
    شبانه ( ۱۳۸۴)
    عروسک فرنگی ( ۱۳۸۴)
    کارگران مشغول کارند (۱۳۸۴)
    اسپاگتی در هشت دقیقه ( ۱۳۸۳)
    جایی برای زندگی ( ۱۳۸۳)
    مجردها (۱۳۸۳)
    برگ برنده (۱۳۸۲)
    کما ( ۱۳۸۲)
    گاهی به آسمان نگاه کن (۱۳۸۱)
    گاوخونی (۱۳۸۱)
    سفر به فردا (۱۳۸۰ )
    شام آخر (۱۳۸۰ )
    نیمه پنهان (۱۳۸۰ )
    آب و آتش ( ۱۳۷۹)
    آواز قو (۱۳۷۹)
    ابر و خورشید (۱۳۷۹)
    نسل سوخته ( ۱۳۷۸)
    دو زن ( ۱۳۷۷)
    هیوا (۱۳۷۷)
    قاعده بازی ( ۱۳۷۶)
    هفت سنگ ( ۱۳۷۶)
    عقرب (۱۳۷۵)
    دیپلمات ( ۱۳۷۴)
    شیخ مفید (۱۳۷۴)
    در کمال خونسردی ( ۱۳۷۳)
    روز شیطان (۱۳۷۳)
    خاکستر سبز ( ۱۳۷۲)
    مسافران (۱۳۷۰)
    دو فیلم با یک بلیت (۱۳۶۹)
    راز خنجر (۱۳۶۹)
    پرواز پنجم ژوئن ( ۱۳۶۸)
    کشتی آنجلیکا ( ۱۳۶۷)
    طلسم ( ۱۳۶۵)
    مرگ سفید (۱۳۶۲)